IT و آموزش عالی

• خلاصه مقاله

پیشرفتهای تکنولوژیک، بالا رفتن انتظارها و تغییرهای جمعیتی دانشجویان، تقاضا های ذینفعان برای پاسخ گویی و ابزارهای جدید، ارائه مطالب آموزشی همگی چالشهای کنونی هستند که نیاز به نوآوری در آموزش عالی را ضروری می کنند. روبه‌رو شدن با این چالش ها مشکل بسیار بزرگی است که نتیجه آن دستیابی به محیطی دارای منابع مالی محدود می باشد و روشن است که موسسات آموزشی باید روشهای سنتی فعالیتهای خود را مورد بازبینی قرار داده، به منظور ماندگاری سازمان در زمان حال و آینده اقدام به کارگیری روش‌ها و فنون جدید کنند. نوآوری، عبارت است از تغییری معنی دار که برای بهبود خدمات و فرایند های سازمانی و ایجاد ارزشهای جدید برای ذینفعان سازمانها صورت می‌گیرد و برای دست یابی به ابعاد جدید عملکرد بر رهبری سازمان تمرکز دارد.تاکید دپارتمانهای حوزه تحقیق و توسعه برای نوآوری در موسسات آموزش عالی به منظور ارتقاء ارزش آموزشی برای دانشجویان و بهبود اثربخشی تمامی فرایندهای یادگیری محور و کارایی فرایند های پشتیبان، رویه های یادگیری محور امری حیاتی و ضروری است. دانشکده‌ها و دانشگاهها باید به گونه ای مدیریت و رهبری شوند که نوآوری به عنوان یک فرهنگ و بخش طبیعی فعالیتهای روزانه درآمده و به عنوان دانش افزوده برای همه اعضای هیئت علمی و دانشکده مطرح شود؛ توانایی تسریع در انتشار و تبدیل این دانش به سرمایه که محرکی برای بهبود آموزشی می باشد، امری ضروری است. پیشبرد و هدایت حرکت نوآوری ، اجرا و پیگیری اصلاحات و بهبودها اغلب برای بسیاری از دانشکده ها و دانشگاهها بی‌نهایت مشکل است. در برخی موارد، هر موسسه آموزشی ممکن است روشی ویژه به خود داشته باشد که تا اندازه ای نوآورانه است. هر دانشکده یا دانشگاه می تواند نشریات و مطالبی را منتشر کند که معرفی‌کننده برنامه ها و فعالیتهای جدیدی است که با هنجازهای دانشگاهی متفاوت هستند و شیوه جدیدی را (دست‌کم برای موسسه) ابداع می کنند و افرادی توانمند را برای هدفهای مناسب در نظر بگیرد. در هر صورت این فعالیتهای جدید و دیگر تغییرات، برای بسیاری از بخشها به صورت تصادفی هستند نه سیستماتیک. تعداد محدودی از موسسات آموزشی به کنترل خوبی بر پیامدهای حاصل از نوآوری دست یافته اند و بسیاری از موسسات آموزشی که زمان و تلاشهای قابل ملاحظه ای را صرف بهبود عملکرد خود کرده اند که اغلب به الگوی پیشین بازگشت داشته اند. پرروشن است که بسیاری از موسسات آموزشی فاقد یک چارچوب سیستماتیک هستند که به آنها اجازه بدهد تا به طور موثری تغییرات را مدیریت و نوآوری را تشویق کنند و به نتایج مثبت و رو به افزایش حاصل از تلاشهای خود دست یایند.
مقاله ی حاضر ابتدا به روشن ساختن مفهوم IT پرداخته و سپس به سیر تاریخ IT، شاخص های رشد IT، مهارت هایIT، فواید و کاربرد های IT در مراکز علمی و اکادمیکی؛ و در انتها به بحث و نتیجه گیری در مورد نحوه ی استفاده از IT در اموزش عالی کشورهای در حال توسعه می پردازد.

• مفهوم IT

بسیاری از افراد با مفهوم IT اشنا نیستند و حیطه و قلمرو ان را نمی شناسند. شاید دلیل ان ناشی از برداشتهای غلط افراد از IT باشد، زیرا هر کس بر اساس نیاز خود و نوع استفاده از امکانات IT، ان را تعریف می کند.یک فرد که در حوزه ی علومی همچون شیمی ، فیزیک و ریاضیات و ... کار می کند ، IT،را مترادف استفاده از بعضی نرم افزارها برای انجام محاسبات می داند و فردی دیگر که در حوزه ی علومی همچون ارتباطات، علوم اجتماعی و ... فعالیت میکند، IT را بکارگیری اینترنت برای دست یابی به اطلاعات جدید و روز می داند. در ادامه برای روشن شدن مفهوم IT، تعاریف متنوعی از منابع مختلف اورده شده است:
اصطلاح فناوری اطلاعات (IT) برای توصیف فنونی بکار می رود که ما را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازیابی، انتقال و دریافت اطلاعات یاری می کنند(بهان و هولمز،1377).
به طور مشخص فناوری اطلاعات (IT) عبارت است از: فن اوری دریافت، انتقال، بازیابی، پردازش، نگهداری و نمایش اطلاعات (شمس، 1379ص18).
فناوری اطلاعات (IT)، به معنی استفاده از فناوری های مربوط به انتقال، ذخیره سازی و بکارگیری اطلاعات برای حل مسائل و تصمیم گیری ها است.
در حال حاضر مفهوم IT، کاربردهای کامپیوتری ارتباط از راه دور و حتی دستگاه های الکترونیکی را شامل می شود.
از نظر یونیسکو، فناوری اطلاعات IT عبارت است از روشهای علمی، فنی، مهندسی و تکنیک های مدیریت، پردازش و کاربرد اطلاعات در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی. فناوری اطلاعات (IT) به پردازش و توزیع داده ها با استفاده از سخت افزار و نرم افزارهای رایانه ای و تجهیزات ارتباط از راه دور گفته می شود.

• سیر تاریخی تحول و پیشرفت IT

اگر چه برخی از پژوهشگران، تولد IT را همزمان با پیدایش انسان و ایجاده ارتباط های اولی او میدانند؛ اما پیدایش اصلی IT به مفهوم امروزی ان، ارسال نخستین پیام تلگرافی در سال 1844 توسط "ساموئل مورس" است. بدون شک با اختراع تلگراف، اولین قدم در انتقال اطلاعات از طریق امواج برداشته شد. اختراع تلفن در سال 1876 توسط "گراهام بل" و ساخت اولین لامپ خلاء در سال 1906 توسط (فاست) قدم های بعدی در شکل گیری IT بودند. با پیدایش کامپیوتر، رشد IT ابعاد تازه ای به خود گرفت. از اوسط ده 1950 تا اواسط دهه 1970 اصول نظری علوم کامپیوتر به عنوان بستر و زیر ساخت IT پایه ریزی شد.
پس از اواسط دهه 1980 و با توسعه ی کامپیوتر های شخصی، IT در دسترس بیشتر مردم جهان قرار گرفت. از این به بعد توسعه ی IT در ابعاد سخت افزار و نرم افزار قابل توجه بوده است، اما هیچ کدام نتوانست به اندازه ی فناوری اینترنت در تحولات دنیای جدید موثر باشد.

• شاخص های رشد IT

شاخص هایی که برای رشد IT در نظر گرفته شد از این قرار است: (همدانی، 1380 ص 521)
1. تعداد دستگاه های رایانه، بر حسب هر 1000 نفر.
2. تعداد دستگاه های دورنگار، بر حسب هر 1000 نفر.
3. تعداد تلفن های همراه بر حسب هر 1000 نفر.
4. تعداد خطوط تلفن بر هر 100 نفر.

• فواید بکارگیری IT در اموزش عالی

بکارگیری IT جدای از اینکه هزینه ها را کاهش می دهد و موجب یادگیری بهتر، صرفه جویی در زمان، تقویت ارتباط بین مراکز اموزشی (برای بالا بردن سطح علمی اساتید) و استفاده از امکانات دیداری- شنیداری می شود، مزایای دیگری نیز دارد که بطور کلی عبارتند از:
-یادگیری انعطاف پذیر: IT قابلیتی در زمینه مقدار و تنوع منابع و رسانه های اطلاعاتی لازم برای یادگیری را داراست و با خدمت گیری از کارکردهای دیگر، زمینه طرح عمل و ارزیابی انعطاف پذیر، متنوع و گسترده را بصورتی اقتضایی فراهم می اورد.
-پشتیبانی و بهبود کیفیت اموزش و یادگیری: انگیزه اولی کاربرد IT در امر اموزش، بر این باور است که IT شکل های پیشرفته تر و بهتر اموزش و یادگیری را حمایت و پشتیبانی می کند.
-اطمینان در دستیابی به اطلاعات لازم: یکی از نقش های IT، ایجاد اطمینان برای تهیه اطلاعات است. باید اطلاعات مورد نیاز را پیش بینی نموده و هنگام لزوم در دسترس داشته باشیم.

• کاربرد IT در مراکز علمی و اکادمیک سایر کشورها

چهار سال بعد از شکل گیری پروژه نظامی ارپانت (1973)، یک گام بلند برداشته شد که ان اتصال ابر کامپیترهای موجود در چهار دانشگاه مهم امریکا، شامل: دانشگاه کالیفرنیا، دانشگاه سانتار بارا، دانشگاه استانفورد و دانشگاه یوتا بود. اتصال این چهار دانشگاه به هم، پروژه ارپانت را از هدف صرف نظامی خود دور کرد و ابعاد علمی نیز به ان بخشید؛ اما تا سال 1985 میلادی تعداد مراکز علمی، صنعتی دولتی و نظامی امریکا که از طریق شبکه به هم متصل بودند فقط 170 مرکز بود (صرافی زاده و پناهی 1381 ص 191).
در اروپا به ازای هر 20 الی 30 یک رایانه و برای هر 50 تا 80 دانش اموز یک خط اینترنتی وجود دارد. دولت اسپانیا
هم پروژه ای را تصویب کرد که طبق ان در سال 2005 در مدارس اسپانیا حداقل یک رایانه با خط اینترنت برای هر
12 دانش اموز وجود داشت. تعداد کامپیوتر در مدارس و مراکز اموزشی کشور سوئد هم در حال افزایش
است. طبق اخرین امار بدست امده در سال 2001 بطور متوسط تعداد یک رایانه برای هر 8/4 دانش اموز اختصاص
یافته است. اغلب رایانه ها در مدارس این کشور، در کلاس های اموزشی یا در اتاق های ویژه ای جهت استفاده
استقرار می یابد، این در حالی است که تحول در کشور مانند فرانسه از نظر معیار های نظام اموزشی از
وضعیت بسیار مطلوبی برخوردار است. تا چند سال پیش برای والدین دانش اموزان دشوار بود و تنها 47 درصد
انان، استفاده از خدمات اینترنتی را در مدارس، مورد حمایت قرار می دادند. اما امروز 90 درصد از همان والدین در
فرانسه برای اینترنت حساب جداگانه ای باز کرده اند.
همچنین در مالزی، دانش اموزان با استفاده از (labTab) بدون نیاز به کتاب، قلم و کیف به وظایف اموزشی خود
می پردازند و در ساعاتی از برنامه با استفاده از سایت های اموزشی پیش بینی شده بدون حضور فیزیکی از
مراکز علمی، تاریخی بازدید می کنند. در امریکا نیز، هم مدارس مجهز به رایانه و وصل به اینترنت هستند. اموزش
رایانه از مقطع ابتدایی جزء دروس مدارس است. حتی در برخی از مناطق نیز طبق امار میانگین سطح سواد رایانه
دانش اموز بیش از معلم های ان ها است (سایتiran،1386)
هم اکنون 60 درصد معلمان ژاپن از ابزار فناوری اطلاعات در اموزش استفاده می کنند و به طور متوسط برای هر 4
نفر دانش اموز در هر کلاس، یک دستگاه رایانه وجود دارد. اموزش الکترونکی یکی از 5 برنامه اصلی ICT کشور
ژاپن بود و در سال 2005 تمام مدارس این کشور به شبکه جهانی اینترنت و شبکه ملی اینترنت ژاپن متصل
شدند. (سایتiran،1386)
ژاپن در سال 2007 از بین 28 کشور اسیایی که هاست (میزبانی) اینترنت را عهد دارند، توانسته است با بیش از
500 هزار هاست که 97 درصد از مجموع هاست های اسیایی را در سلطه ی خود قرار داده است. در عرصه
جهانی هم ژاپن در مدت یکسال گذشته از مجموع 55 کشور با 7/17 درصد رشد در بخش میزبانی اینترنت پس از امریکا در جایگاه دوم ایستاده است. همچنین امروزه ژاپن توانسته است در بخش تبلیغات انلاین در مقیاس جهانی با 5/1 درصد رشد بین سالهای 2004 از بین 25 کشور پس از امریکا و انگلیس در رتبه سوم قرار گیرد م بین سالهای 2000 تا 2005 در مجموع 2/6 درصد از سرمایه گذاری در بخش تبلیغات اینترنتی را به خود اختصاص دهد و سوئیس در دسامبر 2000 پروژه مدرسه در شبکه را با هدف افزایش استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در محیط کلاس های درسی مدارس به مرحله اجرا گذاشت. به این ترتیب سوئیس تنها کشور اروپایی است که به عنوان یک ماده ی درسی مشخص IT و ICT را در مدارس عرضه می کند.(سایتmehrnews،1386)
در امریکا لاتین، دولت شیلی برای اتصال مراکز اموزشی این کشور به شبکه ملی شیلی، پروژه ای را در دست اقدام دارد. دولت تا سال 2000 میلادی 50% از مدارس ابتدایی و 100% از مدارس متوسطه را به اینترنت متصل کرده است. در افریقا، در کشور زامبیا، اوگاندا و کنیا برای برقراری ارتباط بین معلمان اموزش و پرورش، پروژه هایی در ذست اقدام است. در خاورمیانه، دولت ترکیه در بیش از 15000 مدرسه تجهیزات ارتباطی را راه اندازی میکند و 200000 معلم این کشور با IT و اموزش از طریق رایانه اشنا خواهند شد.(جلالی و عباسی1383)